aflevering radioprogramma de avonden

Zien met je ogen dicht
Fotograferen is niet het vastleggen van wat je ziet, maar het vastleggen van wat het oog normaal niet ziet. Bedenken wat er op een foto moet komen; de innerlijke aanschouwing vast leggen, dát is van belang volgens fotografe Sofie van Dam.

In haar documentaire ‘Zien met je ogen dicht’ wil ze de ogen van de zienden openen voor de wereld van de niet zienden; de blinden. Volgens haar ‘maken’ zij de hele dag door geweldige foto’s. Van Dam stelt zichzelf in de documentaire de vraag welke rol het kijken, of het vermogen om te kunnen kijken, speelt bij de beoordeling van de wereld om ons heen.

Ze spreekt hierover met de blinde pianist Bert van den Brink en fotograaf Hannes Wallrafen, die enige jaren geleden blind werd en zich nu manifesteert als geluidskunstenaar.

Sofie van Dam studeerde vorig jaar af aan de Haagse Kunstacademie met een project over blinden en het niet kunnen zien, en won onlangs de fotoprijs van het tijdschrift Elle.

http://www.vpro.nl/programma/deavonden/afleveringen/38071823/items/39257715/

De avonden – zien met je ogen dicht

Sofia van Dam

Tijdens opleiding fotografie werkte in een bloemenwinkel op zaterdag.

VB takken en herfstasters. Bloemen die niet geuren, maar wel voor haar zelf.

Ik dacht altijd dat blinden niets zagen. Zwart, donker, niets. Ik ben inmiddels fotografe. En fotograferen is niet het vastleggen wat je ziet, maar des te meer het vastleggen van wat het oog normaal niet ziet. Je gevoel. De innerlijke aanschouwing vastleggen. Dat is van belang.

Welke rol speelt het kijken? Of het vermogen om te kunnen kijken bij de beoordeling van de wereld om ons heen. In deze documentaire ga ik op zoek om de ogen van de ziende te openen voor de wereld zoals deze voor blinden wordt waargenomen. Volgens mij maken blinden mensen de hele dag door geweldige foto’s.

Bert van de Brink (49 jaar oud)

Blind geboren. Dat maakt in ieder geval mijn leven heel anders. Ik vraag mij wel eens af hoe dat dan is, dat andere leven. Want ik kan dat zelf niet vergelijken met iemand die over die 5 zintuigen beschikt. Ik denk voor mijzelf wel eens en dat is puur een eigen theorie Ik leef in een wereld van vier zintuigen. Dat geld zowel heel concreet, dus:
- heel vervelend, als er nu een film is zonder geluid heb ik daar behoorlijk weinig aan.
- In mijn dromen geldt dat ook, ik leef en ik maak dingen mee in 4 zintuigen. In de wereld van vier zintuigen. En voor mijzelf ligt daar heel dichtbij ook voorstellingsvermogen. Alles wat wij ons kunnen voorstellen als mens. Dat is bij mensen die wel kunnen zien ook nog gevoed door de informatie van het oog. En bij mij is dat voorstellingsvermogen gevoed door de informatie afkomstig uit vier zintuigen. En dat levert voor sommige dingen/voorwerpen bijna geen verschil op.
- Vb luciferhoutje. Bij ziende speelt het vlammetje een rol en voor mij hoe je hem vasthoudt hoe je hem voelt, het liefst als die niet brand. Moeilijker als we over gebouwen hebben. We zitten nu in een kantoor. Ronde tafel, te chique bureaustoel. De enige realiteit die ik om mij heen heb. En heel veel herrie van kopieerapparaten en afzuiger. Dat weet ik allemaal en de microfoon hangt voor mij. Dat neem ik aan, maar dat weet ik niet zeker. Dit is de wereld van nu.

Het is heel erg van de situatie afhankelijk hoe de wereld om mij heen over mij komt. Om bij het kantoor te blijven, ik vind het eigenlijk heel erg storend dat we al dit geluid horen. Ik heb ook het gevoel dat ik erboven uit moet praten. Als dit geluid er niet zou zijn, zou ik het gevoel hebben dat het knusser is. Dat is veel dichter bij de interviewer ben, bij het onderwerp. Nu is dit stoorzender door het gesprek heen. Dit verschijnsel speelt heel vaak een rol in mijn leven. Het kan zijn dat je ergens bent prachtig uitziet, maar dat daar zo’n enorme herrie en prikkels zijn die er helemaal niet toe doen. Maar die wel de boel doen verstoren.

Stilte en natuurlijke geluiden dat is het mooiste wat er bestaat. Dat volgens mij geeft mij de meeste harmonie aan het leven.



Hannes Walrafen

Fotograaf ben ik nu niet meer. In januari 2004 deed ik een merkwaardige ontdekking op een dag. Ik zag niet goed scherp. Een week later huisarts en oogarts. Binnen 3 maanden gezakt naar 1,5%. Ik kan daar weinig mee doen. Ik heb 35 jaar gewerkt en gefunctioneerd als fotograaf na mijn afstuderen. Angekansjeerde fotografie heette dat. Fotografie gebruiken als een medium om je verhaal (specifiek) (gekleurd verhaal). In derde wereld landen, onrecht middelen van het zwart wit verhaal. De onderdrukte/slechte aan de andere kant. Fotografie geschikt middel hiervoor. Voor mij een ontdekking van kracht van het beeld als zodanig. Meer invloed op de situaties ging creeeren.

Vb Honduras (boekvorm) De tijd in de tropen. Orkaan mitch.

Bert:
Het is heel fascinerend dat je je kan afleiden door dingen. En je kan je dan ook de vraag stellen is dat afhankelijk van je persoonlijke voorkeuren. Ik geloof best dat bepaalde mensen bepaalde dingen niet waarnemen. Misschien hoor ik wel vogels zingen die ik herken. Terwijl iemand die samen met mij is die dat weet ik helemaal niet. Het is misschien aardig om de vergelijking te trekken tussen 2 mensen die mij iets willen laten ervaren. Iets visueels (2 mensen) gaan met mij een mooie boswandeling maken. Zelfde stukje en een die houdt alleen van flatgebouwen die komt uit de stad en die weet niks van bomen af. En de andere is een natuurliefhebber. Dan zal ik van die laatste veel meer informatie krijgen. Ik kan niet, ik ben afhankelijk van die informatie. Nr2 die gaat het vertellen, die weet dit allemaal. Nr1 zal alleen maar zeggen ik zie bomen.

Hannes:
Bij een grote groep mensen kan de geroezemoes zo indringend op mij werken. Dan vermoeid echt, maar net zo goed kan ik de knop omdraaien. In een café vb van de 2 dames, focussen op geluid 3 meter achter mij. Heel interessant. De werkelijk om je heen als een brij, maar op een gegeven moment focus je en dan lang brandpunt haal je dan 1 stukje eruit en leg je dat geluid over dat hele geroezemoes heen. Ik merk ook bij montage, ik vind het te afstandelijk. Ik moet iets hebben wat daarover heen komt. Dichtbij en veraf. Ik werk heel veel met ruimte. Veel met deze ervaring te maken.

Met foto’s maken wilde in met licht diepte maken. Doe ik ook met geluid.


Bert:
verteld over zijn stukken componeren

Hannes:
Als ik naar beeld keek vroeger dan kon ik in 1 oog opslag kon ik het waarnemen. Dan kon ik mij wegdraaien en dat verrek wil het nog een keer zien. Dan begon je het te lezen. Met geluid verplicht je iemand om te gaan zitten, nou moet je naar mij gaan luisteren. Net als met film, je koopt nu dat kaartje en ik verdwijn ik voor anderhalf uur in het donker en laat mij meenemen op de reis. Dat passieve zou ik veel liever voor fotografie kiezen.

Bert:
Die ontroering dat geluid zo mooi kan zijn. Het is ook heel assiotatief. Jaren geleden liepen we door een stil straatje. Daar was een of ander verkeersbord. Daar tikte ik dan op. Ik nam die hele verslag/opnames gemaakt in die vakantie. Ik vond het zo’n oost europees geluid, zo’n treurig stuk metaal. Waarom ik dat vond weet ik niet. Het is ook niet te concretiseren. Maar als ik dat verkeersbord hoor dan ben ik weer in Boedapest. Ja dat is toch prachtig. Dat zijn de momenten voor mij dat de een stukje compensatie geeft voor het niet zien.

Sofia:

Wat mij het meest is bijgebleven met de gespreken dat blinden ook kijken. Ze nemen waar, net zoals ziende. Maar de manier waarop ze waarnemen, verschilt. Bij kunst gaat het niet om het feitelijke zien met je ogen. Het gaat om de emotie, de verbeelding die het oproept. En die emotie kan iedereen ervaren.